Kültürel Ögelerin Çevirisi İçin Stratejiler

Kültüre Özgü Ögeler Hakkında Neler Söylenebilir

Kültüre özgü ögeler, en çok edebi çevirilerde karşımıza çıkar. Bu ögelere yemek adları, kaynak kültüre özgü şakalar, kaynak kültüre özgü bitki veya hayvanlar, dini ögeler, kıyafet, meslek gibi ögeler örnek verilebilir. Kaynak kültürdeki ögenin hedef kültürde karşılığının olmaması gibi durumlarda kültüre özgü ögelerin çevirisi zorlaşır. Çevirmen, kaynak metindeki anlamı koruyarak okura hedef dilde yazılmış gibi bir metin sunmakla yükümlüdür ve bunu sağlamak için yalnızca kültüre özgü ögelerin çevirisi çerçevesinde değil, kelime oyunları çevirisi gibi zorlu çevirilerin üstesinden gelmek için de çeşitli stratejiler kullanır. Kültüre özgü ögelerin çevirisinde kullanılan stratejileri iki başlıkta toplayabiliriz: Yerlileştirme (domestication) ve yabancılaştırma (foreignisation).

Yerlileştirme Nedir

Yerlileştirme, hedef kitleye daha anlaşılır bir metin sunmak adına kaynak metinde bulunan ögelerin hedef kültüre ait ögelerle değiştirilmesi olarak tanımlanır. Hedef odaklı çevirilerde daha çok kullanılan bir tekniktir. Yerelleştirme (localisation) ile karıştırılmamalıdır. Yerelleştirme, kaynak kültüre ait bir ürün veya yazılımın hedef kitlenin kullanımına uygun hale getirilmesidir. Genellikle bilgisayar oyunları, konsol oyunları ya da mobil oyunlarda kullanılan bir tekniktir ve hem yerlileştirmeyi hem de yabancılaştırmayı içerebilir.

Yerlileştirme Stratejileri

İspanyol çevirmen ve akademisyen Javier Franco Aixelá, yerlileştirme stratejilerini altı ayrı başlığa ayırmıştır. Bu başlıklar şu şekildedir:

Yakın Anlamlı Sözcük Kullanma (Synonymy): Çevirmen, kaynak dildeki sözcük veya sözcük grubunu, bu sözcük veya sözcük grubuna anlam olarak yakın bir sözcük veya sözcük grubu kullanarak karşılar.

Sınırlı Evrenselleştirme (Limited Universalisation): Kaynak metinde bulunan kültüre özgü öge hedef kitleye çok yabancı ise, çevirmen bu ögeyi yine kaynak kültüre ait ama farklı bir kültüre özgü öge ile karşılar.

Mutlak Evrenselleştirme (Absolute Universalisation): Kaynak metindeki kültüre özgü öge hedef kültüre çok yabancıysa ve çevirmen mutlak evrenselleştirme tekniğini de kullanabilir. Bu teknikte çevirmen, söz konusu ögeyi daha nötr bir ifade ile çevirir.

Yerlileşme (Naturalisation): Çevirmen, kaynak dildeki kültürel ögeyi karşılamak için hedef kültüre ait bir kültürel öge kullanır.

Silme (Deletion): Çevirmen kaynak dildeki kültüre özgü ögeyi tamamen siler.

Özerk Yaratıcılık (Autonomous Creation): Çevirmen, çeviriyi yaparken hedef metne kaynak metinde olmayan kültürel ögeler ve / veya göndermeler ekler.

Yabancılaştırma Nedir

Metne sadık kalınıp kaynak metinde bulunan kaynak kültüre ait ögelerin hedef kültüre uygun hale getirilmeyerek okuyucuya kaynak kültürün hissettirilmesi işlemi yabancılaştırma (foreignisation) olarak adlandırılır. Kaynak odaklı çevirilerde daha çok kullanılan bir tekniktir ve okuyucuya metnin bir çeviri metin olduğunun daha çok hissettirilmesini sağlayarak çevirmeni görünür kılar.

Yabancılaştırma Teknikleri

Aixelá, yabancılaştırma stratejilerini beş farklı başlık altında toplamıştır. Bu başlıklar şu şekildedir:

Yineleme (Repetition): Çevirmen, kaynak metindeki kültürel ögeleri metnin okuyucuya yabancı görünebileceğini gözetmeksizin yineler.

Ortografik Adaptasyon (Ortographic Adaptation): Çevirmen, kültürel ögeyi ifade ederken bunu hedef kitlenin kullandığı alfabeden farklı bir alfabe kullanarak yapar.

Dilbilimsel Çeviri (Linguistic (Non-cultural) Translation): Çevirmen kaynak metinde belirtilen kültüre özgü bazı ifadeleri (para birimi, ölçü birimi gibi) birebir kullanmak yerine hedef kültürdeki dilbilimsel eşdeğerliği ile değiştirir.

Metin Dışı Açıklama (Extratextual Gloss): Çevirmen kültüre özgü ögeleri dipnot, çevirmen notu, son not gibi metin dışı ögeler kullanarak okura açıklar.

Metin İçi Açıklama (Intratextual Gloss): Çevirmen kültüre özgü ögeleri metin içinde açımlama yaparak okura açıklar.