Atasözü ve Deyimler Nasıl Çevrilmelidir?

Kültürler Arası Çeviri

Çeviride ilk olarak göz önüne alınması ve dikkat edilmesi gereken unsur, kültür unsurudur. Özellikle kaynak dil ve hedef dil kültür açısından birbirine uzak diller ise çevirirken söz öbeklerinin iyi anlaşılmasına oldukça özen gösterilmelidir. Çevirmenlerin yaptıkları çevirilerde özellikle zorluk yaşadıkları yerlerden birisi de atasözü ve deyimlerdir.

Atasözü ve deyimler hem günlük dilde hem de yazılı dilde oldukça yaygın olarak kullanılır. O nedenle çevirmenler bu ifadelerle sık sık karşılaşırlar. Her kültürün kendine ait kullandığı ifadeler vardır. Yani bu ifadeleri kaynak dilde olduğu şekliyle birebir çevirmemiz mümkün değildir. O deyişin hedef dilde karşılığı bulunmalı; eğer karşılığı yoksa da en yakın anlamıyla açıklaması yapılmalıdır.

Birkaç Örnek

Bu gibi durumlara birkaç örnek vermek gerekirse; İngilizcede istenilmeyen/hoşlanılmayan birinden bahsederken o kişinin bir anda içeriye girdiği durumlarda “Speak of the devil…” ifadesi kullanılır. Eğer bu ifadeyi kelimesi kelimesine çevirmeye kalkışırsak “Şeytandan bahsetmişken…” gibi anlamsız bir çeviri ortaya çıkacaktır. O nedenle bunun Türkçedeki doğal duruşlu karşılığı olan “İti an çomağı hazırla” ifadesi kullanılabilir. Başka bir örnek vermek gerekirse İngilizcede bir şey için artık çok geç olduğunu belirtmek amacıyla kullanılan “Miss the boat” ifadesini çevirirken, Türkçede bunun karşılığı olan bir atasözü/deyiş arayışına girilmelidir. Dolayısıyla bu ifadenin Türkçede benzer anlamlısı olan “Geçti Bor’un pazarı” deyişi rahatlıkla kullanılabilir. Bu sayede çevirinin doğal bir şekilde akışına da olanak sağlanmış olunur.

Ya hedef dilde karşılığı yoksa?

Tabii her zaman için bir atasözünün karşılığı hedef dilde yine bir atasözü olarak bulunmuyor olabilir. Bu gibi durumlarda yeni deyişler, sözler üretilemeyeceğine göre kaynak dildeki atasözünü/deyimin açıklamasını yaparak çeviriyi doğal bir akışla gerçekleştirebiliriz. Örneğin İngilizcede bir sorunun çözümünün yanlış yerlerde/kişilerde aramak anlamına gelen “Barking up the wrong tree” yani birebir Türkçe çevirisiyle “Yanlış ağaca havlamak” ifadesini çevirirken yalnızca deyimin kısa bir açıklamasını yapmak yeterli olacaktır. Çünkü dediğimiz gibi her söyleyişin tam karşılığı diğer bir dilde bulunmayabilir.

Sonuç olarak atasözü/deyimlerin çevirisi yapılırken çevirmenlerin gerekli araştırmayı yapması; eğer varsa hedef dilde tam karşılığı olan atasözü/deyimin kullanılması gereklidir. Ancak tam karşılıklarının bulunamadığı durumlarda da hedef dilin kültür yapısına uygun olarak yapılacak olan kısa bir açıklamayla anlam, okuyucuya aktarılmaya çalışılmalıdır.