Lipogram Tekniği ile Yazılan Bir Roman: Kayboluş (La Disparition)

Yazar Hakkında

Georges Perec (7 Mart 1936 – 3 Mart 1982) Fransız yazar. Paris’te Icek Judko ve Cyrla Perec’in çocuğu olarak dünyaya gelen Georges Perec’in anne ve babası aslen Polonya Yahudisi kökenlidir. İkinci Dünya Savaşı’nda babasını ve Nazi Soykırımı’nda annesini kaybeden Perec, halası ve eniştesi tarafından büyütüldü. Sorbonne Üniversitesi’nde tarih ve sosyoloji eğitimi aldı. 1965 yılında ilk romanı Les Choses’u (Şeyler) yazan Perec, 1967 yılında bir edebiyat topluluğu olan Oulipo’ya (Ouvroir de littérature potentielle / Potansiyel Edebiyat Atölyesi) katıldı. 1969 yılında, Fransızcada en çok kullanılan harf olan “e” harfini hiç kullanmadan Kayboluş (La Disparition) romanını yazdı. Kelimelerle birer oyuncak gibi oynayan Perec, eserlerinde kelime oyunlarına ve bulmacalara sık sık yer verdi. Romanlarının yanı sıra pek çok tiyatro oyunu da yazdı. Ağır bir sigara tiryakisi olan Perec’e 1981 yılında akciğer kanseri teşhisi kondu ve 1982 yılında 46. doğum gününden 3 gün önce yaşındayken hayata veda etti.

Lipogram Tekniği Nedir

Lipogram, Yunanca “atlamak – eksik olmak” anlamlarına gelen bir sözcüktür ve bir dilde en çok kullanılan harfi kullanmadan bir metin yazmak anlamına gelmektedir. Bu tekniğin kökeninin Antik Yunan’a dayandığı bilinmektedir. Çeşitli Yunan yazar ve şairler bu tekniği kullanarak eserler vermişlerdir. Lipogram tekniğinin izlerine Divan edebiyatında da rastlamak mümkündür. Amerikalı yazar Ernest Vincent Wright, 1939 yılında yayımlanan Gadspy adlı romanını hiç “e” harfi kullanmadan yazmıştır. Türk edebiyatında lipogram tekniğinin kullanıldığı kitaplara ise aşağıdaki örnekleri verebiliriz:

• E’siz Potkal (Ersin Tezcan, 2009): E harfi kullanılmamıştır.
• Yoksul Metin (İsmail Pelit, 2010): A harfi kullanılmamıştır.
• Aloda (Altar Kaplan, 2016): O harfi kullanılmamıştır.

Roman ve Çevirileri Hakkında

1969 yılında yayımlanan roman, Anton Ssliharf adında bir adamın kayboluşunu anlatır. Anton kaybolduğunda, “e” harfi de kaybolmuştur. İkinci Dünya Savaşı’nda, henüz çocuk yaşta hem annesini hem de babasını kaybeden Perec, bu kaybın getirdiği acıyı, romanında e harfini kaybederek yansıtmıştır. Eser, Türkçeye Cemal Yardımcı tarafından çevrilmiştir ve Cemal Yardımcı da romanın lipogrammatik özelliğini koruyarak eseri hiç “e” harfi kullanmadan Türkçeye çevirmiştir. Eseri diğer dillere çeviren çevirmenler de eserin lipogrammatik özelliğini korumayı seçerek eseri hedef dildeki bir harfi kullanmadan çevirmişlerdir. İspanyolca çevirisinde, İspanyolcada en çok kullanılan “a” harfi (İspanyolcada en çok kullanılan harf “e” harfidir.) bulunmazken, eser Rusçaya çevrilirken hiç “o” harfi kullanılmadan çevrilmiştir.

Eserin çevirilerinde görebildiğimiz bir diğer farklılık da ana karakterin adıdır. Eser farklı dillere tercüme edilirken lipogram tekniğine göre karakterin adı da değiştirilmiştir.

Eserin Dili Ana Karakterin Adı

• Fransızca: Anton Voyl
• Almanca: Anton Voyl
• İngilizce: Anton Wowl
• Türkçe: Anton Ssliharf
• İspanyolca: Tonio Vocel